“Het begint met een joint, en het eindigt met een spuit…” Deze bijna banale opmerking illustreert perfect een idee dat even wijdverbreid als onjuist en verouderd is. In het Engels noemt men dit de ‘stepping-stone theory’. Volgens deze premisse zou het gebruik van drugs die als relatief ongevaarlijk worden beschouwd, leiden tot een grote kans om vervolgens over te gaan op drugs die als gevaarlijker te boek staan. Of anders geformuleerd: jongeren die beginnen met legale en cultureel geïntegreerde drugs, zoals alcohol en tabak, zouden sneller cannabis proberen, wat hen geleidelijk zou kunnen leiden tot “hardere” drugs zoals cocaïne en heroïne. De drugsversie dus van ‘laat een man een ei stelen, morgen steelt hij een os’.
Dit misleidende idee wordt gesteund door voorstanders van een drugsvrije wereld. Ze proberen jongeren te overtuigen abstinent te blijven door te beweren dat alle druggebruik leidt tot een potentieel eindeloze spiraal. Niet alleen is de classificatie van stoffen op basis van hun gevaarlijkheid die aan deze theorie ten grondslag ligt onjuist: alcohol is verre van de minst gevaarlijkedrug. Maar ook en vooral weerspiegelt deze theorie een klassieke logische fout die bestaat in het verwarren van correlatie en oorzakelijk verband. Het is inderdaad waar dat de overgrote meerderheid van de drugsgebruikers die bv. cocaïne of heroïne gebruiken, begonnen zijn met alcohol of cannabis. Dit betekent niet – en onderzoek heeft dit ruimschoots aangetoond – dat het de consumptie van alcohol of cannabis was die leidde tot latere consumptie. Met dezelfde logische fout zou je kunnen zeggen dat de consumptie van melk of snoep tot heroïne leidt, omdat alle heroïneverslaafden vroeger snoepten.
Hoewel veel voorstanders van het drugsverbod deze ‘escalatietheorie’ nog steeds onderschrijven, is aangetoond dat de neiging om gevaarlijke drugs te misbruiken eerder te wijten is aan enerzijds gedeeltelijk erfelijke psychischeproblemenen anderzijds opgroeien in een kwetsbare situatie. Door het gedrag van jonge kinderen te observeren, zouden we al kunnen bepalen welke het meest risicovol gedrag op volwassen leeftijd zullen ontwikkelen, inclusief drugsmisbruik.
Een licht verschillende theorie, die vaak met de vorige wordt verward, is meer gefundeerd: het is de ‘gateway theory‘. Deze theorie stelt dat wie ervoor kiest om een illegale drug te gebruiken, in contact komt met de zwarte markt en dus met andere illegale drugs, die de overgang naar de consumptie van andere drugs kunnen bevorderen. Hier gaat het dus om de illegaliteit van het betrokken product in plaats van de chemische kenmerken ervan. Sommigen zien het als een argument om de inspanningen in de strijd tegen alle illegale drugs te verhogen, terwijl anderen concluderen dat het noodzakelijk is om de marktente scheiden of zelfs alle drugs te legaliseren. In ieder geval is het deze logica die Nederland in de jaren ’70 volgde toen het gedoogbeleid ten aanzien van cannabis werd ingevoerd: namelijk de vele cannabisgebruikers weghouden van andere drugs die op de zwarte markt circuleren. Dit gedoogbeleid is niet perfect, maar het heeft zijn beloften op dit punt waargemaakt: in vergelijking met andere Europese landen heeft Nederland relatief weinig problematisch gebruik van andere drugs dan cannabis.
Wat is de stepping stone of de gateway drug theorie? jellinek.nl, november 2020
